Op de website van Arita Baaijens prijkt een stoere foto van de auteur met hoofdtooi te paard, een woeste bergketen op de achtergrond. Onder de indruk van dit beeld, lijkt ze mij even onbereikbaar als het Altajgebergte in Siberië waar zij haar solotrektochten onderneemt.

Toch waag ik een kans, getroffen door haar werk met titels als Zoektocht naar het paradijs (2016). Voor haar recente project Paradijs in de polder onderzoekt ze hoe we de relatie tussen mens en natuur kunnen herstellen in ons eigen polderlandschap. Dan is er nog haar eigenzinnige combinatie van schrijver, onderzoeker en ontdekkingsreiziger die mij danig intrigeert. Diep van binnen fluistert een stemmetje: ‘Dat wil ik ook!’

Mijn eerste contactpogingen stranden inderdaad, tot ik haar live tref. Op het Tree Festival in Amsterdam geeft ze de laatste lezing voor de lancering van Paradijs in de polder. Mijn verzoek komt dus op een gunstig tijdstip, ik mag haar bellen voor een afspraak!

Eén met de natuur

‘Soms kroop ik ’s nachts uit mijn slaapzak en liep met blote voeten op het zand, rillend van de kou én zielsgelukkig omdat ik de flonkerende sterren was, de onpeilbare ruimte en het koele zand onder mijn voeten.’ (Uit: Paradijs in de polder)

‘Voor de woestijn was ik gezond bang, want je weet: één fout gaat ze je misschien nog vergeven, maar met twee ben je er geweest. Doordat je alert moet zijn, komen al je zintuigen tot leven. Je bent werkelijk verbonden met alles om je heen, er is geen afscheiding meer. Je wórdt je kameel met wie je 24 uur per dag samen bent, je wordt de natuur. In Nederland hebben we het idee dat “ik” ophoud bij mijn huid en dan begint de rest, maar dat is een denkbeeldige schutting die we hebben opgeworpen.

In Egypte merkte ik dat de natuur geen decor is, maar een persoonlijkheid. De woestijn is miljoenen jaren oud en laat geen traan of ik daar sta te springen of dansen, dood ga of leef. Ik beteken daar níets, dat is zo’n gezond perspectief. In de stad herinnert alles ons aan onze grootsheid. Alles wat je hier ziet hebben we gemaakt en in de hand: de gebouwen, de wegen, de vliegtuigen die overkomen… Maar op de oceaan, in de woestijn of de bergen, word je weer tot je proporties terug gebracht. Je buigt mee en dan red je het misschien, of niet.

Hier in Nederland leven we meer in ons hoofd, zo’n anderhalve meter boven de grond zweeft een bolletje met hersenen erin. En dat verbindt zich nergens meer mee, zwart-wit gezegd. Maar zodra je ergens verdwaalt of de weg moet vinden, ben je opeens zoveel gevoeliger voor signalen uit je omgeving. In de stad filteren we die weg. Dus als jij zegt dat je behoefte hebt aan meer contact met de natuur, kan dat heel simpel door je te verbinden met de dingen om je heen. Dat kan een dwarrelend blaadje zijn, een geur, of een vliegje. Door gewoon met verwondering te kijken.’

Bezielde natuur in Siberië

‘Volgens de Altajtraditie bezit alles in de natuur – bergen, bomen, rotsen, water – een spirituele entiteit, ee, waarmee mensen kunnen communiceren. Bergen bezitten de krachtigste ee en daarom stellen mensen alles in het werk om de geest [van de berg] niet te verstoren.’ (Uit: Zoektocht naar het paradijs)

‘Na twintig jaar zei ik de woestijn vaarwel en vond een nieuwe missie in het Altajgebergte in Siberië. Daar kwam ik in contact met culturen waar iedereen bijzondere verschijnselen waarneemt als natuurgeesten en krachtplekken, behalve ikzelf. Dus ik dacht: zijn zij nou gek, of ben ik te beperkt? Dat ben ik gaan uitzoeken.

In mijn laatste boek Paradijs in de polder verwerkte ik alle inzichten. De oefeningen in dit doe-boek brengen je weer in contact met natuur. Dat was ook op verzoek van lezers die zeiden: “Wij kunnen niet allemaal naar Siberië. We willen graag dat je in Nederland gaat onderzoeken of we nog bezielde natuur hebben.” Ik realiseerde me dat ik onderzoek ver weg kan blijven doen, maar het echte probleem is de verknipte westerse geest, die mens en natuur van elkaar scheidt. Dat zien we als geavanceerd denken, wat we ook nog exporteren naar andere culturen.’

Witte vlekken

‘Ik ontdekte dat kaarten en taal cruciaal zijn, ze verbeelden hoe wij de wereld zien. De topografische kaarten die wij gebruiken reduceren de wereld tot lijntjes en geodata. Deze kaarten vermelden niks over de gevoelens of waarde die we toekennen aan een bepaalde plek. Die waarde telt dus ook niet mee als we besluiten nemen over de toekomst van ons landschap. Dat vind ik bizar – als jij naar buiten gaat loop je niet in coördinaten, maar in een wereld die inwerkt op je zintuigen. Daarom wil ik de topografische kaarten die wij nu gebruiken graag aanvullen met kaarten waarop de betekenis van plekken te zien is. We noemen dat deep mapping.’

Met behulp van aanvullende kaarten houd ik een pleidooi voor het behoud van witte vlekken op de kaart – plekken waar je niet aankomt, omdat ze iets speciaals vertegenwoordigen voor mensen. In andere culturen zou je ze heilig noemen. Ik vraag mensen regelmatig: wat is voor jou zo’n witte vlek? Waar heb je zo’n bijzondere ervaring opgedaan, dat je niet wilt dat daar ooit iets verandert? Het blijkt dat heel Nederland vol zit met witte vlekken! Het gaat mij er niet om die plekken prijs te geven, maar om mensen verbinding te laten maken met de omgeving. Bijna iedereen die ik spreek, heeft een diepe ervaring in de natuur meegemaakt.’

Bronnen

Zoektocht naar het paradijs (2016), Paradijs in de polder (2018). Verschenen bij Atlas Contact

Meer weten

Over het werk van Arita Baaijens
Over het project Paradijs in de polder

Boek ‘Naar de Aarde’

Het volledige interview met Arita vind je in mijn boek Naar de Aarde. Hoe word ik een groene pionier?